De Trends voor 2021

Bernd Stahli, CEO van NSI

“De belangrijkste trend voor 2021 is de terugkeer naar kantoor. Het duidelijke thuiswerkadvies zal worden losgelaten en flexibel ingevuld worden door bedrijven en hun medewerkers. Het staat vast dat de mix tussen thuis en op kantoor werken zal veranderen. Uit de Leesman Index blijkt dat kantoren die het beste werken, plekken zijn waar mensen graag naartoe gaan. Deze kantoren hebben een grote variëteit in ruimtes en werkplekken om zowel individueel als samen te werken en zijn opgezet om alle ‘jobs to be done’ goed uit te voeren. Bij NSI luisteren we naar de behoeftes van huurders en gebruiken wij nieuwe inzichten en data om onze kantoren zo in te richten, dat zoveel mogelijk mensen op een gezonde en veilige manier hun weg naar kantoor weten te vinden. Dat is essentieel, want wat is de rol van een kantoor als niemand er meer naar toe gaat? Daarom blijven we bezig om onze customer journeys, workplace experience en onze producten en dienstverlening komend jaar weer naar een hoger niveau te brengen.”

Lieske van Pelt, CBRE GI – Asset Manager Dutch Retail Platform

Retail: de tijd is rijp voor liefde van twee kanten

“Een belangrijke les van de crisis is dat aan moeilijke periodes ook goede kanten zitten. Zie de retailsector: enorm hard geraakt en daardoor enorm veranderingsbereid. 2021 kan de doorbraak brengen in het delen van data tussen retailer en verhuurder. De pandemie heeft hét moment gecreëerd voor transparantie over performance tussen beide partijen, alleen al omdat er nu direct voordeel is te behalen. En de verhuurder? Die kan er ook zijn voordeel mee doen. Het koppelen van retailomzet aan footfall en dwell time versterkt zijn positie en maakt beter inzichtelijk wat er nodig is om mensen naar het gebied te trekken. De verhuurder verhuurt immers geen omzetgaranties maar ‘voetstappen’ en ‘verblijfstijd’. Dat zijn de knoppen waaraan hij kan draaien, niet aan wat er achter de winkeldeur gebeurt. En de winnaar is: de consument! Omdat het delen van data veelal tot nieuwe ideeën leidt waarmee we levendige winkelstraten en -gebieden kunnen behouden.”

Bob Mols, CEO van HEYDAY Facility Management

“Als het jaar 2020 ons iets heeft geleerd, is het wel dat het steeds belangrijker is om flexibel te zijn. Flexibel in de keuze waar je wilt werken, of dit nu thuis, op kantoor, in het park of in een horecagelegenheid is. Maar ook flexibel in het aantal vierkante meters dat je tot je beschikking hebt of in welke mate je facilitaire diensten inkoopt. Doorlooptijden van contracten worden steeds korter en we vertrouwen steeds meer op technologie om zaken slimmer in te regelen. Wel moeten we ervoor waken dat we het sociale aspect niet uit het oog verliezen; de werkomgeving draait immers om de mens. Het kantoor moet een plek zijn waar een werknemer optimaal kan presteren en hoe dit eruit ziet is voor iedereen anders. Wij zetten in 2021 in op human centered service design. We ondersteunen en creëren werkomgevingen waar mensen zich thuis voelen. Want waar je je thuis voelt, ben je de beste versie van jezelf en dat geeft je de ruimte om jezelf te ontplooien.”

Sander Lijbers, District Manager, Autodesk Construction Solutions

“In 2020 zagen we een doorbraak in de digitalisering van de bouwsector omdat bedrijven technologie uit noodzaak gebruikten. Maar die ervaringen hebben aangetoond dat digitaal werken én samenwerken niet alleen mogelijk is, het is vaak ook veel betrouwbaarder en efficiënter. Volgend jaar is de grootste trend in de bouw dat organisaties het gebruik van technologie verder zullen verfijnen en verbeteren.
De slimste bedrijven stappen over op digitale platforms, voor één gecentraliseerde bron van de waarheid. Niet alles staat online; bedrijven kiezen voor digitaal waar mogelijk en fysiek waar nodig. Door technologie te gebruiken, kunnen bedrijven het risico in hun processen verminderen om de grootste uitdaging aan te pakken: onzekerheid.
Deze digitalisering biedt nieuwe mogelijkheden. Een logische volgende stap is het integreren van de voordelen van geïndustrialiseerd bouwen en slimme gebouwen. Mijn advies voor alle bedrijven is om 2021 te gebruiken om je eigen organisatie op orde te krijgen met digitale technologie. Dan ben je klaar voor wat er allemaal nog komen gaat …”

Bart Jan Holleman, Senior Sector Developer @ Rabobank Real Estate Finance

“2021 het jaar van de digitalisering in de vastgoedsector! Of juist het jaar dat we iets gaan merken van digitalisering? Verschillende partijen in het vastgoedecosysteem werken immers al jaren aan een digitaliseringsslag. Hier en daar zie je er iets van terug maar “grote verandering” blijft vooralsnog uit. In 2021 zou daar wel eens verandering in kunnen komen. Met name als je kijkt naar twee veelbelovende trajecten. De veelal door de grote banken gedreven digitale uitwisseling van taxatiegegevens en huurcontractgegevens. Digitalisering is het fundament dat de sector nodig heeft om in de gehele keten effectiever te werken en onze doelstellingen met betrekking tot verduurzaming te (kunnen) halen. 2021 wordt een jaar waarin we wederom een stap zetten naar een digitaal vastgoed ecosysteem.”

Leontien de waal – Manager Continu Verbeteren bij Van Wijnen

Bouwen met meer impact

“De afgelopen jaren is het veel gegaan over innovatie & digitalisering gericht op efficiency, kostprijsverlaging en rendementsverbetering. Woningen en gebouwen werden slimmer, net als bouw- en productiemethodes. In 2021 staat integraliteit centraal. Succesvol zijn als bedrijf gaat over duurzame relaties die goed zijn voor je klant, je bedrijf en ook voor de maatschappij en het milieu.

Het gaat om meervoudige waardecreatie. Van ‘kijk ook wij doen iets met duurzaamheid’ naar een strategie die zich expliciet richt op de menskant, het milieu en een toekomstbestendige gebouwde omgeving. Klimaat en duurzaamheid zijn ‘gamechangers’, maar daar mag je tegelijkertijd ook best een goede boterham aan verdienen.

Juist innovatie en digitalisering zorgen ervoor dat je sociaal bewust en duurzaam kunt zijn en tegelijkertijd ook betere en betaalbare woningen en gebouwen tegen een beter rendement realiseert. Digitalisering is geen doel op zich, maar het is een ‘enabler’ voor de bouw- en vastgoedsector om een leidende rol te pakken in maatschappelijke vraagstukken.

In 2021 maken veel bedrijven in bouw-en vastgoed definitief een stap naar ondernemen met impact. Niet omdat het moet, maar omdat het fantastisch is om te laten zien dat door anders te ontwerpen, te produceren, te bouwen en te onderhouden, je kunt bijdragen aan een betere leefomgeving. Digitalisering en de inzichten uit data helpen je als bedrijf om daar elke dag in te verbeteren, op een kostenbewuste manier.“

Marianne Kok, Manager Strategie & Beleid, De Alliantie

Het realiseren van de bouwopgave in Nederland, en de verduurzamingsopgave heeft een enorme versnelling nodig.

“Nieuwe technologie, industrialisering en het gebruik van data maakt dat vastgoedbedrijven samen met startups en scale-ups deze opgaven slimmer, goedkoper en sneller kunnen realiseren. Traditionele manieren van werken zullen snel verdwijnen.

Wij zien dat marktpartijen zich meer aan elkaar zullen verbinden en samen verantwoordelijkheid nemen om in langdurige ketensamenwerking innovatie te versnellen. Zo werken wij met andere woningcorporaties en startups samen om onderhoud te kunnen voorspellen en het gebruik van nieuwe technologie in te zetten zoals beeldherkenning en sensoring. Door slimmer onderhoud kunnen wij klanten gerichter en op het juiste moment bedienen.

Klanten zullen bij huur en koop, maar ook bij energie- en watergebruik zelf over steeds meer informatie beschikken die maakt dat de tussenkomst van vastgoedbedrijven in de huidige vorm niet meer nodig is.”

Walter Okuijsen, Manager Business Development & Innovation at Strukton

“De trends in onze sector in 2021 zijn gezond, slim, duurzaam en gebruikersgemak. Dat zijn de belangrijkste eisen die door gebouweigenaren en Facility Managers aan gebouwen gesteld worden de komende jaren. Vanuit Covid volgt de focus op gezondheid en ontstaat een nieuwe verhouding tussen thuiswerken en kantoorwerken, waarbij het kantoor meer een ontmoetingsplaats wordt. Duurzaamheid blijft op de agenda, aangezien de klimaatdoelstellingen staan en steeds urgenter worden.

Data en digitalisering zijn de grootste enablers om de uitdagingen op deze thema’s aan te pakken. De gebouwde omgeving is momenteel de sector waar de meeste data verzameld wordt van alle sectoren. De kansen die dit biedt om gebouwen aantoonbaar gezond en duurzaam te maken en de gebruikers in de gebouwen te bedienen met services op maat, zijn ongekend. En Covid zorgt voor een versnelling in de ontwikkeling, toepassing én acceptatie van digitalisering en al die datagedreven diensten door mensen.”

Richard Gerritsen, Regional Director Europe at Yardi Systems

‘Mooie kansen voor nieuwe diensten’

Gerritsen voorziet dat zich de komende decennia nog veel veranderingen aandienen. “Nu staat in de vastgoedwereld het gebouw centraal. In de toekomst zal de belegger zich meer richten op de consument.” Een gebouweigenaar kan met inzet van sensoren en internet of things veel leren over het gebruik van een pand. “Het gaat nog verder: dergelijke data moeten ook geanalyseerd om te bedenken welke (nieuwe) diensten kunnen worden aangeboden.”

Die omslag past volgens hem bij het hedendaagse gebruik van vastgoed. “De huurder is niet meer op zoek naar alleen vierkante meters, maar vraagt om een aantrekkelijke locatie waar werknemers en klanten zich goed voelen en daardoor productief zijn.”

Jan van der Doelen, Senior Sector Banker Building & Construction at ING

In Nederland zijn woningen structureel schaars. Het kabinet heeft daarom de doelstelling om minimaal 75.000 woningen per jaar te bouwen. Dat is een flinke uitdaging. Er is te weinig direct beschikbare bouwgrond en door de gevolgen van de coronacrisis kan ook de vraag naar nieuwbouw tijdelijk terugvallen. Op termijn neemt de vraag door de structurele schaartste toe, waardoor oplopende bouwkosten en personeelstekorten voor een probleem kunnen zorgen. Om hierop voorbereid te zijn, kunnen bouwbedrijven industrialiseren (handwerk vervangen door machines). Dat gebeurt al steeds meer en er zijn veel initiatieven om de volgende stappen te zetten. Maar aan het industrialiseren van de bouw zitten niet alleen voordelen. Voor meer informatie hierover kijk je op Industrialisatie in de bouw . Op 2 december vond er in de NEP studio’s in Hilversum een webinar plaats over dit thema. ING ging tijdens dit webinar over industrialisatie in de bouw in gesprek met een aantal koplopers in de bouw op dit gebied. Zij benaderen het onderwerp vanuit hun eigen expertise en perspectief. Wil je de uitzending bekijken? ING Webinar – Industrialisatie in de bouw 

Sander Grunewald en Paul Oligschläger KPMG Real Estate Advisory

Terug naar het nieuwe normaal

“2020 werd het jaar van de coronapandemie. Nu vaccinatie aanstaande is en de overheid weer denkt aan versoepeling van maatregelen in 2021, is ook voor de vastgoedsector de tijd rijp om vooruit te kijken en volop voort te bouwen. Wij voorzien een stap terug naar vroeger – maar dan wel versneld veranderend en vernieuwd. Het nieuwe normaal van 2021 ligt dichtbij de goede oude tijd van vóór de pandemie, maar reeds ingezette veranderingen maken een versnelling door. Voor de sector blijkt dat de omarming van ESG, duurzaamheid en klimaatadaptatie blijvend is. Vergaande digitalisering zet voorlopers ver vooruit en biedt de kans de vruchten te plukken van een veranderend economisch klimaat en technologische gewenning. Daarnaast zullen de verschillen in toekomstbestendigheid en performance tussen typen vastgoed groter worden. Dit zal mogelijk een impact hebben op de financierbaarheid. Het wordt een spannend 2021!”

Hein Wegdam, Director Sustainable and Innovative Real Estate Products at ING

“Nederland zal uit haar corona winterslaap ontwaken. De vraag naar schaarse beleggingsproducten zoals woningen en supermarkten zal naar verwachting onverminderd doorzetten. Voor de kantorenmarkt is het spannend wat het effect van thuiswerken op de lange termijn doet. Naast de aanhoudende online concurrentie voor alle winkelstraten kunnen steden waar de afhankelijkheid van toerisme groot is een uitdagende tijd terecht komen totdat dit bezoekersaantal weer op een acceptabel niveau is. Logistiek vastgoed blijft populair maar de vraag is of de prijzen nog verder kunnen stijgen gezien het gat tussen realisatieprijs en de verkoopprijs groter wordt.

Duurzaamheid blijft hoog op de agenda staan waarbij zeer kritisch gekeken zal worden naar kantoren die niet voldoen aan de wetgeving 2023. Ook andere assetclasses worden hierbij beoordeeld in de taxaties. Daarnaast gaat beleid meer sturen op werkelijk verbruik richting Paris Proof waarbij circulariteit een grotere rol gaat innemen. Beleggers gaan de efficiëntie van data merken door één keer op een plek informatie aan te leveren en sneller uitsluitsel te krijgen op jaarcijfers, taxaties, huurlijsten en financieringsverzoeken. “

Norbert Schotte, Manager Innovatie & Duurzaamheid VORM

“Vorig jaar schreef ik over de verschuiving van geld verdienen naar impact maken. Een beweging naar een duurzaam en gezond bestaan. Deze beweging is onmiskenbaar. Deze ontwikkeling zet zich in 2021 door. Het bewustzijn dat wij als sector een gedeelde verantwoordelijkheid dragen om tegemoet te komen aan maatschappelijke opgaven groeit. 10 jaar geleden sprak maar een enkeling over natuurinclusiviteit, nu wordt het in tenders standaard meegenomen en gaat er onderzocht worden of het onderdeel kan worden van het bouwbesluit. We zullen met elkaar de schouders eronder moeten zetten om antwoord te geven op de behoeftes van de mens, zonder daarmee de wereld naar de knoppen te helpen. Oftewel: we zullen sneller, duurzamer, goedkoper én slimmer moeten bouwen en ontwikkelen. In 2021 zullen we een verdere ontwikkeling gaan zien in industrialisering, digitalisering (van generatief ontwerpen tot aan smartbuildings en -homes) en verduurzaming. Bij verduurzaming moet je denken aan CO2 reductie, circulariteit, biobased toepassingen, klimaatadaptatie, biodiversiteit en gezondheid en welzijn. Ik verwacht hier volgend jaar veel van in onze sector.”

Tim Smeets, Head of Digital Transformation Wereldhave

Eindelijk échte digitale transformatie?

“Vastgoedorganisaties moesten in ongekend tempo hun activiteiten digitaliseren, fysieke faciliteiten sluiten vanwege intelligente of minder intelligente lockdowns en zich voorbereiden op heropening, terwijl ze de gezondheid en veiligheid van werknemers, bezoekers en bewoners moesten waarborgen en rekening moesten houden met de financiële gezondheid van huurders en eindgebruikers.

COVID-19 versnelde de noodzaak van het gebruik van technologie in de vastgoed-industrie.

Binnen een paar weken verhuisden de meeste vastgoedmedewerkers naar werk op afstand, werden rondleidingen door onroerend goed virtueel, de meeste communicatie met huurders omgezet naar zoom, teams of skype en er was meer technologie nodig om de dagelijkse activiteiten te organiseren en beheren.

Door de pandemie is het verbeteren van wendbaarheid en flexibiliteit een topprioriteit geworden voor vastgoedorganisaties.

Deze doelen vereisen dat vastgoedorganisaties zich in 2021 nog meer gaan richten op de digitalisering van de belangrijkste vastgoed bedrijfsprocessen en de huurderervaring.

En hoewel veel vastgoedorganisaties een reactieve benadering van digitale transformatie hebben gevolgd, zou het ontwikkelen van een meer gestructureerd aanpak, inclusief de implementatie van verschillende technologieën en data-analyse, waarschijnlijk meer zinvolle resultaten opleveren en de relatie met klanten kunnen verbeteren.”